تمدن در مصر باستان  

وجود رود نیل و طغیان سالانه آن باعث به وجود آمدن اجتماعات انسانی در این منطقه شده بود. با گذشت زمان و افزایش دهکده ها و شهرها حکومت های محلی نیز به وجود آمدند  ولی تمام این حکومت های محلی سرانجام زیر سلطه ی فرمانروایی قویتر به نام « مِنِس » درآمدند.

از میان ده ها فرعونی[1] که بر مصر حکومت کرده اند. برخی از شهرت بیشتری برخوردار بودند که از جمله ی این ها سلاطین اهرام[2] بودند که در عصر کهن مصر می زیستند و اهرام مصر در دوره ی آنها ساخته شده است برخی از فرعون های مصر زن بودند.

اهرارم بزرگ مصر از جمله آثار مهم به جا مانده از مصر باستان هستند. هرم هایی که به دستور فرعون ها برای زندگی پس از مرگشان ساخته شده است. تعداد هرم ها بسیار زیاد است و هرچه فرعون ها قدرتمندتر و ثروتمند تر بودند، هرم های آن ها نیز بزرگ تر می شد. در داخل هرم محل هایی برای نگهداری جسد فرعون و لوازمی که ممکن بود برای زندگی او پس از مرگ ضروری باشد، وجود داشت.

مصریان باستان به انواع اسطوره ها و خدایان اعتقاد داشتند. از نظر آنان ماه، خورشید، نیل و حیواناتی چون گاو، گربه، نهنگ، قورباغه و سوسک مقدس بودند.

از نظر مصری ها، انسان همزادی ( روحی ) داشت که پس از مرگ مدتی سرگردان بود. سپس دوباره به بدن بازمی گشت و زندگی جدید خود را آغاز می کرد. تنها شرط ادامه ی حیات، حفظ جسم و جلوگیری از فاسد شدن جسد بود. مصری ها در اوایل، جسد را تنها با پارچه ای می پوشاندند و در قبر می گذاشتند اما به تدریج شیوه هایی را برای حفظ جسم از فساد آموختند که به مومیایی کردن مشهور است. آنان تمامی وسایل مورد نیاز مرده را در مقبره ی او می نهادند.

در مصر باستان شأن و منزلت زنان بهتر از موقعیت آن ها در سایر جوامع بود. زنان طبقات پایین علاوه بر خانه داری و پرورش فرزند، در امور کشاورزی و ... به مردان کمک می کردند. زنان طبقات اشراف هم چون مردانشان ساعاتی از روز را به تفریح و سرگرمی مشغول بودند و خود را با انواع زیورآلات می آراستند.

خط مصریان باستان « هیروگلیف » بود با این حال از خط « دِموتیک » نیز استفاده می کردند.

تمدن در هند باستان

هند[3] از قدیمی ترین مراکز پیدایش تمدن در آسیاست که در کناره ی رود های بزرگ پدید آمد دین بودایی ابتدا در هند پیدا شد اما بعدها در آسیای مرکزی و چین پیروانی یافت. به طوری که امروزه نیز تبت مهم ترین مرکز بوداییان است.

دو منطقه ی باستانی موهنجودارو ( در پاکستان امروزی ) و هاراپا ( شمال غربی هند ) که قدمت آنها به 3000 سال قبل از میلاد می رسد، در زمان خود بسیار آباد بودند. ساکنان آن با کشاورزی، نساجی و کوزه گری آشنا بودند و ابزارهایی مانند تبر، تیشه و ... می ساختند و با سومری ها و مصریان باستان روابط بازرگانی داشتند.

از حدود 1500 سال قبل از میلاد گروه هایی از قبایل آریایی به هند وارد شدند. آنان مرمان جنگ جویی بودند که از اسب و ارابه استفاده می کردند و آداب ویژه خود را داشتند. آنان با سرکوب مردم بومی هند، یعنی « دراویدی ها » بر شهرها و دهکده های آنها مسلط شدند. زبان آریایی های هند سانسکریت بود. و مجموعه متون آریایی ها را « وداها » می گفتند.

نخستین پادشاه هند « چَندراگوپتا » بود که علیه یونانیان ( جانشینان اسکندر مقدونی ) قیام کرد و آنان را بیرون راند و حکومت « موریا » را در هند بنیان گذاشت.

بسیاری از مردمان هند باستان کشاورز و گله دار بودند. دین در زندگی مردم هند باستان نقش زیادی داشت؛ به طوری که بخشی از درآمد خود را به برهمن ها می دادند تا در انجام آداب و رسوم دینی چون قربانی کردن، خواندن سرود، فروش طلسم های جادو و ... به ایشان کمک کنند.

زنان هندی با این که به شوهران خود بسیار احترام می گذاشتند،  ولی رسم غیر انسانی ساتی درباره ی آنان به اجرا درمی آمد.

اختراع صفر و عدد پی در ریاضی از کارهای هندیان باستان است.

 تمدن در چین باستان

چین نیز یکی از قدیمی ترین مراکز پیداش تمدن در آسیاست. تاریخ نگاری چینیان هم چون بسیاری از ملت های جهان با « اساطیر » آغاز می شود.

نخستین سلسله ی بزرگ چین باستان « شانگ » است که از 1500 سال قبل از میلاد پدید آمد. پیدایش و گسترش خط و تقویم در میان آن ها از نخستین پدیده های مدنیت بود. ساخت ظروف چپنی و تهیه ی ابریشم از دیگر دست آوردهای تمدنی عصر شانگ است.

دومین سلسله ای که در چین باستان پدید آمد، « چو » نام داشت که فرمان روایان آن از 1028 تا 256 قبل از میلاد حکومت کردند. بعد از سلسله چو، سلسله ی « چه این » بر کشور چین مسلط شد و یکی از مشهورترین حکومت های چین باستان را بنیان گذاردند.

یکی از پادشاهان چه این به نام « شی هوانگ تی » که قدرت فراوانی داشت خود را نخستین امپراتور چین نامید. وی با اندیشه های کنفسیوس ( اندیشمند بزرگ چینی که چند صد سال پیش از شی هوانگ تی می زیست ) به مخالفت پرداخت. و دستور داد تمامی آثار مربوط به کنفسیوس را نابود سازند. یکی از کارهای شی هوانگ تی ساخت بنای دیوار بزرگ چین باستان بود که در زمان وی بیش از دو هزار کیلومتر از آن ساخته شد.

با مرگ شی هوانگی تی، هرج و مرج چین را فراگرفت و چندی بعد، سلسله « هان » در چین تشکیل شد.  

در زمان حکومت خاندان هان، راه ابریشم از امنیت و آبادانی برخوردار بود. در همین زمان، آیین بودا به چین نیز راه یافت. در سال 220 میلادی حکومت هان ها منقرض شد.

بیشتر مردم چین را کشاورزان تشکیل می دادند. اصلی ترین محصول چینی ها برنج بود.

خط چینی همچون خط های هیروگلیف و میخی از خط های باستانی است. ولی برخلاف آن ها، طی قرون مورد استفاده قرار گرفته است. و هنوز هم رواج دارد.

اختراع کاغذ و فن چاپ، قطب نما و باروت از افتخارات مردم چین است. ظروف چینی در عصر خود کم نظیر بود.

تمدن در یونان باستان

یونان یکی از تمدن های باستان است که تمدن « جزیره کِرِت » مربوط به 4000 سال پیش از میلاد است. مردمان جزیره کرت از تمدن مصر و فنیقیه تأثیر پذیرفته بودند؛ زیرا دریانوردان مصری و فنیقی بدان منطقه رفت و آمد داشتند.

وجود جزایر پراکنده و کوهستان های زیاد و هم چنین تعصبات قبیله ای موجب شد که قبایل یونانی با وجود برخی مشترکات فرهنگی، جدای از هم و به طور مستقل زندگی کنند. بدین ترتیب در یونان به تدریج، دولت – شهرهای متعددی پدید آمدند.

دولت شهرهای یونان دائماً با یکدیگر در حال جنگ و نزاع بودند. جنگ های داخلی میان دولت شهرهای یونان به « پُلوپُونز » معروف بود. در تاریخ یونان، دولت – شهرهای اسپارت و آتن مشهورتر از بقیه هستند.

همزمان با دولت – شهرهای یونانی، حکومت مقتدر هخامنشی قدرت بلامنازع آسیا بود. پس از ضعف حکومت هخامنشی فلیپ مقدونی که حاکم مقدونیه در شمال یونان بود توانست دولت شهرهای یونان را شکست دهد و بر یونان باستان تسلط یابد. سپس فرزند او اسکندر مقدونی آسیای صغیر ( ترکیه امروزی ) را تسخیر کرد و با شکست هخامنشیان تا شمال هند نیز پیش رفت. اسکندر در بازگشت در شهر بابل مرد. حکومت مقدونیان بر یونان دیری نپایید؛ زیرا قدرت تازه ای در گوشه ی دیگری از اروپا شکل گرفت و یونان را به تصرف خود درآورد.

یونانیان باستان یه خدایان بسیاری اعتقاد داشتند. آنان هم چون بسیاری از مردم جهان باستان معتقد بودند که پدیده هایی چون آسمان، زمین، رعد و برق، جنگ، عشق و زیبایی، علم و دانش هریک خالق ویژه ای دارند. از نظر یونانیان جایگاه تعدادی از خدایان برفراز  « کوه المپ » بود. به همین دلیل، مسابقات ورزشی که چند سال یکبار در شهر المپی برگزار می شد. ریشه مذهبی داشت، مسابقات المپیک در عصر ما، یادگاری از همین مسابقات است.

یونیان باستان همچون مصریان به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشتند. آنان هنگام دفن مردگان، برخی از وسایلشان را در قبر می گذاشتند.

علم و فلسفه در یونان باستان پیشرفت زیادی کرده بود.

تمدن در  روم باستان

در همان زمان که یونانیان دوران شکوفایی خود را می گذراندند، در شمال غربی آن، یعنی در شبه جزیره ایتالیا اقوامی می زیستند که از حیث فرهنگ و تمدن بسیار عقب تر از آنان بودند. از شهرهای مهم این اقوام شهر رُم بود. رُمی ها حکومت جمهوری داشتند. آنان به طور دائم با همسایگان خود در جنگ بودند. به همین دلیل جنگاوری در میان رُمی ها اهمیت زیادی داشت.

در قرن سوم قبل از میلاد، توسعه ی فتوحات رُمی ها موجب شد که با حکومت کارتاژ همسایه شوند و بر سر منافع اقتصادی و راه های دریایی با هم دیگر بجنگند.

کارتاژی ها عنوان خود را از پایتخت خود، شهر کارتاژ ( تونس فعلی )، گرفته بودند. آنان قسمت های زیادی از سواحل شمال آفریقا و جزایر دریای مدیترانه را در اختیار داشتند. جنگ های رومی و کارتاژی که به  « جنگ های پونیک » معروف بود بیش از نیم قرن طول کشید. که سرانجام رُمی ها در سال 146 قبل از میلادتوانستند دولت کارتاژ را نابود سازند.

رُمی ها به تدریج بر پیروزی های خود افزودند و با فتح مصر و آسیای صغیر کشوری وسیع پدید آوردند. بدین ترتیب حکومت رم به امپراتوری روم تبدیل شد.

گستردگی بیش از حد قلمرو روم برای آن امپراتوری مشکلاتی در پی داشت. همسایگی رومیان با دولت ایران، سر آغاز مسائل بسیاری در سرنوشت دو کشور بود. همسایگی آنا با اشکانیان موجب برخورد منافع و در نتیجه، جنگ های بسیاری شد که تا اواخر دوره ی ساسانی ادامه یافت.

امپراتوری روم از قرن سوم میلادی دچار مشکلاتی شد که به تدریج قدرت آن را به تحلیل می برد. یکی از علل این مشکلات وسعت بیش از حد قلمرو امپراتوری بود. امپراتور کنستانتین شهر بیزانتیوم ( قسطنطنیه ) را که در شرق امپراتوری بود به پایتختی انتخاب کرد. این اقدام مقدمه ی تقسیم روم به دو قسمت شرغی و غربی در سال 395 میلادی گریدید. از آن پس، روم غربی به دلیل حملات مداوم اقوام بیابانگرد روبه انحطاط نهاد و به عکس، روم شرقی به دلیل برخورداری از سرزمین های ثروتمند امپراتوری و راه های بازرگانی تا مدت ها به حیات خود ادامه داد تا آن که در سال 1453 میلادی پایتخت آن توسط ترکان مسلمان فتح شد و بدین ترتیب، یکی دیگر از امپراتوری های بزرگ جهان منقرض شد.

پیدایش مسیحیت، مهم ترین حادثه در تاریخ روم باستان بود سخت گیری نسبت به مسیحیان از سوی روحانیون یهودی و حاکمان رومی بیشتر بود تا اینکه کنستانتین امپراتور روم به مسیحیت گروید. از آن پس، این دین در اروپا رسمیت پیدا کرد و روز به روز به پیروانش افزوده شد و حتی در خارج از مرزهای اروپا نیز پیروانی یافت.

قلمرو روم باستان شامل سرزمین های وسیعی در اروپا، آسیا و آفریقا می شد.

در روم باستان معابد فراوانی وجود داشت که مردم برای پرستش به آنجا می رفتند. در این معابد معمولاً غیب گوهایی وجود داشت که مردم به آن ها معتقد بودند.

یکی از شهرهای روم باستان شهر پمپئی است. این شهر در قرن اول میلادی در اثر فعالیت آتش فشانی کوه وزوو در زیر گدازه ها مدفون شد. در اوایل قرن 18 میلادی بود که ایتالیایی ها در حین حفر زمین از وجود چنین مجموعه دفن شده ای باخبر شدند و از آن پس، به تدریج، این شهر را از زیر گدازه ها و خاکسترهای آتش فشانی بیرون آوردند.   

با سپاس فراوان

 محرم سعیدی